Zespół nadpobudliwości psychoruchowej u dzieci i młodzieży (ADHD)

ADHD, czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej to zaburzenie neurorozwojowe o początku w dzieciństwie. Dotyczy trudności w 3 obszarach:

1. koncentracji uwagi
2. nadruchliwości
3. nadmiernej impulsywności 

Rozpoznanie ADHD często wiąże się ze współwystępowaniem innych zaburzeń: specyficznych trudności w nauce (dysleksja, dysgrafia), problemów z zachowaniem, niską samooceną oraz depresją.

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej jest rozpoznaniem psychologicznym i medycznym, diagnozowanym wspólnie przez lekarza psychiatrę i psychologa.

Dotyka ludzi na całym świecie bez względu na rasę czy pochodzenie. Rozpowszechnienie w populacji pediatrycznej szacuje się na 3-5% a u dorosłych 1,4-3,6%.

Psychiatrzy wyróżniają 3 podtypy ADHD:

1. Podtyp mieszany
2. Podtyp z przewagą zaburzeń koncentracji
3. Podtyp z przewagą nadruchliwości i impulsywności

Objawy ADHD są widoczne przez całe życie. Zmieniają się wraz z wiekiem, ale nie ustępują. Odpowiednie wsparcie może jednak pomóc w tym, aby nie były tak uciążliwe dla dziecka i jego otoczenia. 

Na wczesnych etapach życia najbardziej widoczne są objawy związane z nadpobudliwością oraz impulsywnością. W przypadku dzieci w okresie przedszkolnym obserwuje się wzmożoną aktywność ruchową. Dzieci są w ciągłym ruchu, podejmują różne ryzykowne zabawy np. wspinają się po meblach. W kontaktach z rówieśnikami bywają krzykliwe, hałaśliwe. Trudno im dostosowywać się do poleceń.

W okresie szkolnym szczególnie widoczne zaczynają być objawy związane z trudnościami w koncentracji uwagi. W tym okresie dzieci rozpoczynają realizację obowiązku szkolnego i podejmują zadania związane z nauką. Problemy w tej sferze mogą przejawiać m.in. w niezapisywaniu lekcji, nierobieniu notatek, niezapisywaniu prac domowych. Uczniowie mogą również przejawiać się w trudności w spokojnym siedzeniu na lekcjach, wierceniu się, czy chodzeniu po klasie. Podczas lekcji mogą być gadatliwi i rozmawiać z innymi uczniami. 

W okresie dorastania często nasilają się objawy związane z trudnościami w koncentracji uwagi. Uczniowie zmagają się z dużymi utrudnieniami w czytaniu długich tekstów, popełniają błędy z nieuwagi oraz mogą mieć problemy z utrzymaniem motywacji do wykonywania długofalowych zadań. Towarzyszy im uczucie niepokoju. W tym okresie mogą też wystąpić powikłania ADHD w postaci np. uzależnień, depresji, zaburzeń lękowych czy zachowań antyspołecznych.

JAKIE SĄ PRZYCZYNY ADHD?

Na powstanie ADHD ma wpływ wiele czynników. Wśród nich wyróżnia się m.in. genetyczne i środowiskowe. Stopień dziedziczności ADHD szacuje się na 76%, dlatego ważne, aby podkreślić, że nie jest winą rodziców i ich złego wychowania dziecka czy dziecka, że jest niegrzeczne i złośliwe. 

Mózgi osób z ADHD nie są uszkodzone. Informacje zawarte w materiale genetycznym powodują, że pewne jego części rozwijają się inaczej niż u osób typowo się rozwijających. Stąd w przypadku ADHD coraz częściej mówi się o neuroróżnorodności. 

W mózgach osób z ADHD mniej aktywna jest dopamina, a jej niedobór skutkuje trudnościami w koncentracji uwagi, impulsywnością oraz trudnościami w motywacji. To z tego powodu w czasie wykonywania zadania mózg nadpobudliwego dziecka świetnie sobie radzi z rozpoczynaniem nowych zadań, ale gorzej z zatrzymaniem się i dokończeniem zadań znanych, a więc nudnych i monotonnych. 

LECZENIE ADHD 

Leczenie ADHD jest leczeniem wielokierunkowym. Wiąże się nie tylko z włączeniem farmakoterapii, ale również z podjęciem współpracy psychoedukacyjnej i terapeutycznej z otoczeniem dziecka, czyli rodzicami, opiekunami, a także nauczycielami. 

Leczenie farmakologiczne jest przede wszystkim leczeniem objawowym, co oznacza, że zmniejsza nasilenie objawów tylko w momencie ich stosowania. 

Celem wsparcia psychoterapeutycznego jest umożliwienie dziecku funkcjonowania w sferze rodzinnej, rówieśniczej, edukacyjnej na poziomie jak najmniej odbiegającym od rówieśników, dzięki czemu zmniejsza ryzyko takich powikłań jak niska samoocena, zachowania opozycyjno-buntownicze czy rozwój depresji.

Oddziaływania terapeutyczne nakierowane na rodzinę, dziecko oraz środowisko szkolne mają bardzo duże znaczenie dla efektów terapii. Wśród oddziaływań terapeutycznych oraz wspierających proponuje się m.in.:  

1. psychoedukację w zakresie ADHD. Wiedza rodziców, członków rodziny, oraz środowiska szkolnego na temat ADHD pozwala nie tylko skutecznie wspierać dziecko, ale także często zdejmuje z dziecka “winę za objawy”. Dość często zdarza się, że otoczenie dziecka interpretuje jego impulsywność, nadruchliwość czy problemy w koncentracji jako jego celowe zachowania.
2. Warsztaty rodzicielskie i nauczycielskie podczas których osoby dorosłe pracujące z dzieckiem są uczone, w jaki sposób wspierać dziecko, budować jego pozytywną samoocenę oraz jak radzić sobie z trudnymi zachowaniami. 

JAKIE SĄ OBJAWY ADHD?

Zaburzenia koncentracji uwagi - to słabsza zdolność do koncentrowania się na wykonywanym zadaniu.

Do najczęściej występujących trudności w koncentracji uwagi należą:

• szybkie rozpraszanie i nudzenie się;
• kłopoty ze stosowaniem się do instrukcji;
• problemy z doprowadzeniem wykonywanego zadania do końca bez przypominania przez osobę dorosłą;
• problemy z usłyszeniem tego, co mówią inni;
• kłopoty z zapamiętaniem tego, co było zadane, z zapisywaniem wszystkiego, co było na lekcjach;
• gubienie przedmiotów, zapominanie, gdzie dana rzecz została położona lub pozostawiona;
• odpływanie myślami, bujanie w obłokach;
• brak poczucia czasu;
• popełnianie różnych błędów z nieuwagi;
• słabe umiejętności w planowaniu i organizacji pracy;
• trudności w rozróżnianiu ważnych wątków w nauce co może powodować duże trudności w nauce;
• odwlekanie wykonywania zadań - zwłaszcza trudnych i monotonnych;
• niekończenie zadań, bo “coś” innego przyciągnęło uwagę.

Należy mieć na uwadze, że osoby z ADHD potrafią się dobrze skoncentrować na pasjonującej je czynności, co określa się jako hiperfocus. Jednakże tak głębokie skoncentrowane na zadaniu niesie za sobą również ryzyka. Osoby będące w fazie hiperfocusu będąc tak skupione na zadaniu, często nie zwracają uwagi na nic innego, np. nie realizują innych również pilnych zadań. W skrajnych sytuacjach mogą nawet zapominać o wykonywaniu podstawowych czynności takich jak posiłek, sen czy higiena.

Nadruchliwość - nadmierna, niczym nie uzasadniona aktywność ruchowa  w porównaniu z rówieśnikami.

  Najczęstsze objawy nadruchliwości to:

• trudności w spokojnym siedzeniu;
• bycie nieustannie zajętym;
• chodzenie po pomieszczeniu;
• poczucie wewnętrznego napięcia / niepokoju;
• manipulowanie przedmiotami / ciałem (wiercenie się);
• nieumiejętność relaksu w spokojny sposób;
• gadatliwość.

Pisząc o nadruchliwości, warto zauważyć, że nieumiejętność spokojnego siedzenia lub przymus chodzenia jest niezależny od dziecka.  Dziecko z ADHD często kręci się bez celu po mieszkaniu, ponieważ dla niego jest to sposób odpoczywania – natomiast siedzenie nieruchomo to ciężka, wymagająca dużego wysiłku praca.

Impulsywność - brak zdolności do zahamowania reakcji. Dziecko wie, co powinno zrobić, ale często nie potrafi zapanować nad swoimi reakcjami.

  Najczęstsze objawy impulsywności to:

• oversharing, wyjawianie poufnych informacji;
• przerywanie innym;
• bycie niecierpliwym;
• robienie rzeczy bez przemyślenia (wydawanie zbyt wiele pieniędzy, kradzieże, kompulsywne jedzenie);
• impulsywne podejmowanie decyzji;
• trudności w czekaniu na swoją kolej;
• wykonywanie zadań bez całkowitego zrozumienia instrukcji lub bez wysłuchania do końca poleceń wydawanych przez nauczyciela;
• niebezpieczna jazda samochodem (u dorosłych).

Impulsywność jest grupą problemów, w której główną trudność stanowi ograniczona możliwość przewidywania przez dziecko konsekwencji własnego działania. Stąd też nadmierna impulsywność niesie za sobą wiele zagrożeń, gdyż nadpobudliwe dzieci znacznie częściej ulegają różnym, poważnym wypadkom np. wybiegają na ulicę, nie sprawdziwszy, czy nie nadjeżdża samochód. 

UCZEŃ Z ADHD W SZKOLE

Dziecko z ADHD jest dzieckiem ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, dlatego bardzo ważne jest dostosowanie metod nauczania do jego możliwości. Przekazanie szkole przez rodziców opinii zawierającej rozpoznanie oraz konkretne wskazówki do pracy z dzieckiem na terenie szkoły jest bardzo ważne, gdyż umożliwia prowadzenie odpowiednich oddziaływań wspierających. 

Uczeń z ADHD nie jest w stanie kontrolować swojej nadruchliwości, impulsywności i trudności w koncentracji uwagi. Stąd też bardzo ważne jest odpowiednie i życzliwe wsparcie ze strony dorosłych. Wiedza rodziców, opiekunów, członków rodzin i nauczycieli na temat ADHD pozwala nie tylko wdrażać odpowiednie elementy pomocy nadpobudliwemu dziecku, oraz zapewnia mu zrozumienie. Paradoksalnie bardzo często zdarza się, że kłopoty z koncentracją, nadruchliwością i nadmierną impulsywnością są przez otoczenie oceniane i interpretowane jako celowe działania dziecka. Nauczyciele pracujący z uczniem z ADHD powinni znać objawy ADHD, by nie karać za nie ucznia.

 

W Techni Schools dostosowujemy się do indywidualnych potrzeb i problemów uczniów, które wynikają z ich zróżnicowanych trudności, gdyż odpowiednie wsparcie dziecka zarówno w domu, jak i w szkole daje mu lepsze szanse na radzenie sobie z radzenie sobie z objawami zaburzeń, np. ADHD oraz wyzwaniami w szkole i poza nią.

Zespół psychologiczno-pedagogiczny pozostaje w regularnym kontakcie z rodzicami uczniów, którzy wymagają szczególnego wsparcia, a także ze specjalistami pracującymi z uczniem poza szkołą, by jak najlepiej dostosowywać się potrzeb indywidualnych ucznia. Kadra pedagogiczna przy wsparciu zespołu psychologiczno – pedagogicznego dostosowuje wymagania do każdego ucznia tak, aby pomóc mu w osiąganiu jak najlepszych wyników w nauce oraz aby wspierać jego rozwój psychospołeczny.

 

Autorka artykułu: Aleksandra Mysiak - psycholog szkolny w Techni Schools w Warszawie

Literatura:

1. ADHD w szkole, Marta Jerzak, Artur Kołakowski, Wydawnictwo GWP, Sopot 2023.
2. ADHD. Zespół nadpobudliwości psychoruchowej, A. Kołakowski, T. Wolańczyk, A. Pisula, M. Skotnicka, A. Bryńska, Wydawnictwo GWP, Sopot 2023.
3. ADHD. Mózg łowcy i inne super moce, Kristin Leer,  Wydawnictwo Znak literatura nova, Kraków 2022.
4. Psychoterapia poznawczo-behawioralna ADHD nastolatków i dorosłych, Jessica Bramham, Susan Young, Wydawnictwo PWN 2022.
5. Sposób na trudne dziecko. Przyjazna terapia behawioralna, Kołakowski A., Pisula A. (2011). Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
6. Materiały z Warsztatów dla dobrych Rodziców, A. Kołakowski, Jerzak, Pisula, Grzechowiak, 2010-2016.
7. Zaburzenia psychiczne u dzieci i młodzieży, B. Remberk (red.), Warszawa 2020;
8. Mikulska, T. Wolańczyk, Dorosły pacjent z ADHD w gabinecie psychiatry (https://podyplomie.pl/psychiatria/36365,dorosly-pacjent-z-adhd-w-gabinecie-psychiatry – dostęp 27.05.22).